Επιχείρηση Ουρανός

Ο σχεδιασμός της Επιχείρησης Ουρανός είχε ξεκινήσει από τον Σεπτέμβριο του 1942 και εξελίχθηκε παράλληλα με σχέδια για την περικύκλωση και καταστροφή της Ομάδας Στρατιών Κέντρου (Mitte) και των γερμανικών δυνάμεων στον Καύκασο. Ο Κόκκινος Στρατός επωφελήθηκε από το γεγονός ότι οι γερμανικές δυνάμεις στη νότια Σοβιετική Ένωση είχαν απλωθεί σε μεγάλο μέτωπο, χρησιμοποιώντας τις πιο αδύνατες ρουμάνικες και ιταλικές στρατιές για την φύλαξη των πλευρών τους. Τα αρχικά σημεία της επίθεσης καθορίστηκαν κατά μήκος του μετώπου ακριβώς απέναντι από τις ρουμάνικες δυνάμεις οι οποίες δεν είχαν τον απαραίτητο βαρύ οπλισμό για να αντιμετωπίσουν τα σοβιετικά άρματα.
Με δεδομένο το μήκος μετώπου που προέκυψε από το γερμανικό Μπλε σχέδιο (Fall Blau), που στόχευε στην κατάληψη της πόλης του Στάλινγκραντ και των πετρελαιοπηγών του Καυκάσου, οι Γερμανοί και οι υπόλοιπες δυνάμεις του Άξονα ήταν αναγκασμένοι να φρουρούν τομείς πολύ μεγαλύτερους από αυτούς που ήταν ικανοί. Η κατάσταση χειροτέρεψε από την απόφαση να μεταφερθούν μερικές μηχανοκίνητες μεραρχίες από την Σοβιετική Ένωση στην Δυτική Ευρώπη. Επιπλέον, οι μονάδες στην περιοχή είχαν εξαντληθεί από τις πολύμηνες μάχες, ιδίως αυτές που έλαβαν μέρος στις μάχες στο Στάλινγκραντ. Οι Γερμανοί διέθεταν μόνο το 48ο Σώμα Πάντσερ, το οποίο είχε την δύναμη μιας μεραρχίας πάντσερ, και στην 29 Μεραρχία Πεζικού για την ενίσχυση των Ρουμάνων που στα πλευρά της 6ης Στρατιάς. Αντιθέτως, ο Κόκκινος Στρατός διέθετε πάνω από ένα εκατομμύριο προσωπικό για την εκκίνηση της επίθεσης μέσα και γύρω από το Στάλινγκραντ. Τα σοβιετικά στρατεύματα, ωστόσο, αντιμετώπιζαν προβλήματα μετακίνησης, καθώς ήταν δύσκολο να αποκρύψουν τις προετοιμασίες ώστε να αιφνιδιάσουν τους Γερμανούς και, συνήθως, έφθαναν με καθυστέρηση εξαιτίας προβλημάτων μεταφορών και αποθήκευσης εφοδίων. Η εκκίνηση της Επιχείρησης Ουρανός, ενώ είχε αρχικά προγραμματιστεί για τις 8 Νοεμβρίου, αναβλήθηκε αρχικά για τις 17 Νοεμβρίου, και μετά για τις 19 Νοεμβρίου.
Στις 07:20 (ώρα Μόσχας) στις 19 Νοεμβρίου οι σοβιετικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο βόρειο πλευρό των δυνάμεων του Άξονα, οι δυνάμεις στο νότιο πλευρό επιτέθηκαν στις 20 Νοεμβρίου. Παρόλο που οι ρουμάνικες μονάδες κατάφεραν να αποκρούσουν τις πρώτες επιθέσεις, στο τέλος τις 20ής Νοεμβρίου η Τρίτη και η Τέταρτη ρουμανική στρατιά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν ταχύτατα καθώς ο Κόκκινος Στρατός είχε παρακάμψει μερικές γερμανικές μεραρχίες πεζικού. Οι γερμανικές εφεδρείες δεν ήταν αρκετές για να αποκρούσουν τις σοβιετικές μηχανοκίνητες σφήνες, ενώ η Έκτη Στρατιά δεν αντέδρασε έγκαιρα, ώστε να απεμπλέξει δυνάμεις από το Στάλινγκραντ και να τις διαθέσει για την αντιμετώπιση της επερχόμενης απειλής. Στο τέλος της 22ας Νοεμβρίου οι Σοβιετικές δυνάμεις συναντήθηκαν στην πόλη Καλάτς, περικυκλώνοντας έτσι 290.000 άνδρες ανατολικά του Ντον. Ο Χίτλερ αντί να επιχειρήσει να διασπάσει τον κλοιό, αποφάσισε να κρατήσει τις δυνάμεις του Άξονα στο Στάλινγκραντ και να τις εφοδιάζει από αέρος, υποστηρίζοντας ότι "το Στάλινγκραντ είναι φρούριο".
Ιστορικό
Στις αρχές Μαΐου του 1942, η Βέρμαχτ ξεκίνησε την επίθεση με την κωδική ονομασία Μπλε σχέδιο (Fall Blau) ενάντια στις σοβιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν απέναντι από την Ομάδα Στρατιών Κέντρου. Αφού είχαν διασπάσει τις δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού στις 13 Ιουλίου, οι γερμανικές δυνάμεις περικύκλωσαν και κατέλαβαν την πόλη του Ροστόφ. Μετά την πτώση του Ροστόφ, ο Χίτλερ χώρισε τις δυνάμεις που επιχειρούσαν στο νότιο άκρο του μετώπου, σε μία προσπάθεια να καταλάβει ταυτόχρονα την πόλη του Στάλινγκραντ και τις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου Η ευθύνη για την κατάληψη του Στάλινγκραντ δόθηκε στην Έκτη Στρατιά, η οποία αμέσως κατευθύνθηκε προς τον Βόλγα και ξεκίνησε την προώθησή της με την ισχυρή υποστήριξη του Λούφτφλοτε 4 της Λούφτβαφφε. Στις 7 Αυγούστου, δύο γερμανικά σώματα πάντσερ πλαγιοκόπησαν και περικύκλωσαν 50.000 σοβιετικούς στρατιώτες και περίπου 1.000 άρματα, ενώ στις 22 Αυγούστου οι γερμανικές δυνάμεις άρχισαν να διασχίζουν τον Ντον για την ολοκλήρωση της προώθησης προς τον Βόλγα. Την επόμενη μέρα άρχισε η Μάχη του Στάλινγκραντ όταν οι εμπροσθοφυλακές της Έκτης Στρατιάς διείσδυσαν στα προάστια της πόλης.
Τον Νοέμβριο, η Έκτη Στρατιά είχε καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος του Στάλινγκραντ, ωθώντας των Κόκκινο Στρατό στις όχθες του Βόλγα. Μέχρι εκείνο το σημείο υπήρχαν ενδείξεις για μια επικείμενη σοβιετική επίθεση η οποία θα στόχευε τα πλευρά της έκτης στρατιάς, όπως η αυξημένη σοβιετική δραστηριότητα στα πλευρά της Έκτης Στρατιάς καθώς και πληροφορίες που είχαν αποσπαστεί από την ανάκριση σοβιετικών αιχμαλώτων. Παρόλα αυτά η γερμανική διοίκηση ενδιαφερόταν περισσότερο για την ολοκλήρωση της κατάληψης του Στάλινγκραντ. Άλλωστε, ο αρχηγός του Γενικού επιτελείου Στρατού (Oberkommando des Heeres), στρατηγός Φραντς Χάλντερ είχε απολυθεί τον Σεπτέμβριο, λόγω της προσπάθειάς του να προειδοποιήσει για τον κίνδυνο που αναπτύσσονταν κατά μήκος των υπερεκτεταμένων πλευρών της Έκτης Στρατιάς και της Τέταρτης Στρατιάς Πάντσερ. Η σοβιετική Στάβκα (Ανώτατη Διοίκηση) είχε ξεκινήσει τον σχεδιασμό μιας σειράς αντεπιθέσεων με σκοπό την καταστροφή των γερμανικών δυνάμεων στον νότο, που πολεμούσαν στο Στάλινγκραντ και τον Καύκασο, όπως και της Ομάδας Στρατιών Κέντρου. Τελικά, η διοίκηση της σοβιετικής προσπάθειας της ανακούφισης του Στάλινγκραντ ανατέθηκε στον στρατηγό Αλεξάντρ Βασιλιέφσκι.
Η Στάβκα κατέστρωσε δύο κύριες επιχειρήσεις εναντίον των εχθρικών δυνάμεων στην περιοχή του Στάλινγκραντ, την επιχείρηση Ουρανός και την επιχείρηση Κρόνος, ενώ υπήρχαν σχέδια και για την επιχείρηση Άρης, σκοπός της οποίας ήταν να εμπλέξει την γερμανική Ομάδα Στρατιών Κέντρου σε μία προσπάθεια να δεσμεύσει τις ενισχύσεις και να καταφέρει το μεγαλύτερο δυνατό χτύπημα. Η επιχείρηση Ουρανός απαιτούσε την χρήση μεγάλου αριθμού δυνάμεων (μηχανοκίνητων και πεζικού) για την περικύκλωση των Γερμανών και των συμμάχων τους στο Στάλινγκραντ. Καθώς οι ετοιμασίες για την επίθεση άρχιζαν, τέθηκαν τα σημεία επίθεσης στα σημεία που το μέτωπο ήταν ήταν αρκετά εκτεταμένο και οι μονάδες του Άξονα ήταν ικανές να το ελέγχουν αποτελεσματικά, στα νώτα της Έκτης στρατιάς, έτσι ώστε να μην επιτραπεί στους Γερμανούς να ενισχύσουν αυτούς τους τομείς γρήγορα. Η επίθεση θα ήταν ένας κυκλωτικός ελιγμός («κίνηση λαβίδας»). Οι σοβιετικές μηχανοκίνητες μονάδες θα διείσδυσαν βαθιά στα γερμανικά νώτα, ενώ μια άλλη επίθεση θα εκδηλώνονταν πιο κοντά στην Έκτη Στρατιά, σε μια προσπάθεια να επιτεθούν επιτεθούν ακριβώς στα μετόπισθεν των γερμανικών μονάδων. Ενώ ο Κόκκινος στρατός ετοιμάζονταν, οι Γερμανοί διοικητές επιρρεασμένοι από την πεποίθησή τους ότι ο Κόκκινος στρατός, συσσωρευόμενος απέναντι από την γερμανική Ομάδα Στρατιών Κέντρου στο βορρά, ήταν ανίκανος να επιτεθεί ταυτόχρονα και στο νότο, συνεχίζοντας έτσι να αρνούνται την πιθανότητα μιας επικείμενης σοβιετικής επίθεσης.
Σύγκριση δυνάμεων
Δυνάμεις του Άξονα
Στην επιχείρηση "Μπλε σχέδιο" συμμετείχαν γερμανικά στρατεύματα καθώς και στρατεύματα άλλων χωρών του Άξονα απλωμένα σε μέτωπο μήκους 480 χιλιομέτρων και βάθους 100 χιλιομέτρων, ενώ η απόφαση για την κατάληψη του Στάλινγκραντ επέκτεινε και λέπτυνε το μέτωπο ακόμα περισσότερο καθώς στέλνονταν στρατεύματα όλο και ανατολικότερα. Για παράδειγμα, στις αρχές Ιουλίου η έκτη Στρατιά υπερασπιζόταν γραμμή 100 χιλιομέτρων ενώ έπρεπε να εμπλακεί σε επίθεση σε μία γραμμή μετώπου 400 χιλιομέτρων.
Η Ομάδα Στρατιών Β, η οποία είχε αποσπαστεί από την Ομάδα Στρατιών Νότου (Sud) (οι δυνάμεις που επιχειρούσαν στην περιοχή γύρω από τον Καύκασο ονομάστηκαν Ομάδα Στρατιών Α), είχε θεωρητικά ισχυρή δύναμη: περιελάμβανε την 16 Μηχανοκίνητη Μεραρχία, την Δεύτερη, Τέταρτη Πάντσερ και Έκτη γερμανική Στρατιά, την Τρίτη και την Τέταρτη Ρουμάνικη Στρατιά, την Όγδοη Ιταλική Σρατιά και την Δεύτερη Ουγγρική Στρατιά. Στις εφεδρείες της Ομάδας Στρατιών Β ανήκαν το 48ο Σώμα Πάνσερ, του οποίου η δύναμη είχε μειωθεί στο ανάλογο μιας αδυνατισμένης μεραρχίας πάντσερ, καθώς και μία μεραρχία πεζικού. Στο μεγαλύτερο μέρος τους, τα γερμανικά πλευρά φυλάσσονταν από τους συμμάχους των Γερμανών, ενώ οι γερμανικές δυνάμεις προωθούνταν στις συνεχιζόμενες επιχειρήσεις του Καυκάσου και του Στάλινγκραντ.
Ενώ ο Χίτλερ είχε εκφράσει την αυτοπεποίθησή του για την ικανότητα των συμμάχων του να προστατεύσουν τα γερμανικά πλευρά, στην πραγματικότητα οι μονάδες τους ήταν στην πλειοψηφία τους εξοπλισμένες με παρωχημένο υλικό και ιππήλατο πυροβολικό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η κακή συμπεριφορά των αξιωματικών στο προσωπικό προκαλούσε την πτώση του ηθικού. Όσον αφορά στην μηχανοκίνηση, η Πρώτη Ρουμάνικη Στρατιά ήταν εξοπλισμένη με περίπου 100 τσέχικης κατασκευής Panzer 38(t). Το 37 χιλιοστών αντιαρματικό πυροβόλο του ήταν αναποτελεσματικό ενάντια στα σοβιετικά T-34. Παρόμοια, το 37 χιλιοστών αντιαρματικό PaK 36 ήταν πεπαλαιωμένο, έχοντας επιπλέον και σοβαρή έλλειψη πυρομαχικών. Μόνο μετά από επανειλημμένες αιτήσεις τους προμήθευσαν οι Γερμανοί με τα 75 χιλιοστών πυροβόλα PaK 40, στέλνοντας έξι ανά μεραρχία. Οι μονάδες αυτές εκτείνονταν σε μεγάλα τμήματα του μετώπου. Για παράδειγμα, η Τρίτη Ρουμανική Στρατιά καταλάμβανε ένα τμήμα μήκους 140 χιλιομέτρων, ενώ η Τέταρτη προστάτευε ένα τομέα μήκους 270 χιλιομέτρων. Οι Ιταλοί και οι Ούγγροι ήταν τοποθετημένοι μεταξύ των δύο ρουμανικών σχηματισμών, παρόλο που οι Γερμανοί διοικητές δεν είχαν σε υψηλή εκτίμηση την ικανότητα αυτών των μονάδων για μάχη. Γενικά, και οι γερμανικές δυνάμεις δεν βρίσκονταν σε καλύτερη κατάσταση. Οι πολύμηνες μάχες με τον Κόκκινο Στρατό τις είχαν εξασθενήσει, και ενώ η Στάβκα είχε την δυνατότητα να επιστρατεύει καινούργια στρατεύματα, η γερμανική ανώτατη διοίκηση προσπαθούσε να συντηρήσει τις ήδη υπάρχουσες μηχανοκίνητες μονάδες. Επιπλέον, κατά την διάρκεια της γερμανικής επίθεσης μεταξύ Μαΐου και Νοεμβρίου του 1942, αποσπάστηκαν από την Ομάδα Στρατιών Α οι επίλεκτες μεραρχίες Leibstandarte και Großdeutschland και τοποθετήθηκαν ως μηχανοκίνητες εφεδρείες στην Δύση, για την περίπτωση βρετανικής απόβασης στη Γαλλία. Επιπλέον, η Έκτη Στρατιά είχε υποστεί πολλές απώλειες κατά την διάρκεια των μαχών στην πόλη του Στάλινγκραντ. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως αυτή της 22ης Μεραρχίας Πάντσερ, ο εξοπλισμός της δεν ήταν καλύτερος από αυτόν της Πρώτης Ρουμανικής Μεραρχίας Τεθωρακισμένων. Οι γερμανικοί σχηματισμοί ήταν, επίσης, υπερεκτεταμένοι κατά μήκος μεγάλων τμημάτων του μετώπου. Το 11ο Σώμα Στρατού, για παράδειγμα, υπερασπιζόταν μέτωπο μήκους περίπου 100 χιλιομέτρων.
Σοβιετικές δυνάμεις
Ο Κόκκινος Στρατός παρέταξε περίπου 1.100.000 άνδρες, 804 άρματα, 13.400 στοιχεία πυροβολικού και πάνω από 1.000 αεροσκάφη για την επικείμενη επίθεση. Απέναντι από την Ρουμάνικη Τρίτη Στρατιά, οι Σοβιετικοί παρέταξαν την 5η Στρατιά Τεθωρακισμένων καθώς και την 21η και την 65η Στρατιά έτσι ώστε να διαρρήξουν και να υπερκεράσουν τα πλευρά των Γερμανών. Η νότια πλευρά των Γερμανών ήταν ο στόχος των επιχειρήσεων της 51ης και της 57ης Στρατιάς που οδηγούνταν από το 13ο και το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα, οι οποίες θα διασπούσαν την Τέταρτη Ρουμάνικη Στρατιά με σκοπό να συναντήσουν την Πέμπτη Στρατιά Τεθωρακισμένων στην πόλη Καλάτς. Συνολικά οι Σοβιετικοί είχαν συγκεντρώσει 11 στρατιές και διάφορες ανεξάρτητες ταξιαρχίες και σώματα τεθωρακισμένων. Εντούτοις οι προετοιμασίες για την επίθεση αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα. Στις 8 Νοεμβρίου, η Στάβκα εξέδωσε διαταγή να ΄για μετάθεση της ημερομηνίας έναρξης της επιχείρησης, επειδή η καθυστερήσεις στις μεταφορές δεν επέτρεψαν σε αρκετές μονάδες να είναι στην προβλεπόμενη θέση τους. Εν τω μεταξύ, οι μονάδες που βρίσκονταν στο μέτωπο, έκαναν αρκετά γυμνάσια για να εξασκηθούν στην απόκρουση των εχθρικών αντεπιθέσεων και στην εκμετάλλευση της προώθησης των μηχανοκίνητων μονάδων. Αυτές οι ενέργειες είχαν καλυφθεί από μια εκστρατεία παραπλάνησης, που περιελάμβανε μείωση της χρήσης ασυρμάτων, παραλλαγή, επιχειρησιακή ασφάλεια, χρήση αγγελιοφόρων για επικοινωνία αντί για ασύρματους και ενεργητική παραπλάνηση, όπως η αύξηση των κινήσεων στρατευμάτων γύρω από την Μόσχα. Τα στρατεύματα διατάχθηκαν να κατασκευάσουν αμυντικές οχυρώσεις, προκειμένου να προκαλέσουν ψευδείς εντυπώσεις στους Γερμανούς, ενώ κατασκεύασαν ψεύτικες γέφυρες για να αποσπάσουν την προσοχή τους από τις πραγματικές γέφυρες που κατασκευάζονταν στο Ντον. Επιπλέον, ο Κόκκινος στρατός επέτεινε τις επιθέσεις εναντίων της Ομάδας Στρατιών Κέντρου και τοποθέτησε ομοιώματα σχηματισμών, ώστε να συντηρήσει την εντύπωση ότι επίκειται μεγάλης κλίμακας επίθεση εναντίων των Γερμανικών δυνάμεων στο κέντρο της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι Σοβιετικές δυνάμεις στο Στάλινγκραντ είχαν υποστεί βαρείς βομβαρδισμούς, που έκαναν τη μετακίνησή τους δυσκολότερη. Τα 38 τάγματα μηχανικού, που βρίσκονταν στο μέτωπο, είχαν την ευθύνη της μεταφοράς πυρομαχικών, προσωπικού και αρμάτων στην απέναντι όχθη του Βόλγα. Παράλληλα εκτελούσαν δευτερεύουσες αποστολές αναγνώρισης κατά μήκος τμημάτων του μετώπου, τα οποία θα ήταν τα σημεία διείσδυσης της επικείμενης επίθεσης. Σε τρεις εβδομάδες ο Κόκκινος Στρατός μετέφερε περίπου 111.000 στρατιώτες, 420 άρματα και 556 στοιχεία πυροβολικού στην απέναντι όχθη του Βόλγα.
Στις 17 Νοεμβρίου ο Βασιλιέφσκι ανακλήθηκε στη Μόσχα, όπου του έδειξαν ένα γράμμα για τον Στάλιν, γραμμένο από τον Βόλσκι, τον διοικητή του τέταρτου Μηχανοκίνητου Σώματος, ο οποίος συνιστούσε την ακύρωση της επίθεσης. Ο Βόλσκι πίστευ&eps